In april besteedden we bij Zoek het uit! al eens aandacht aan het zand in Drenthe. Naar aanleiding daarvan nam Richard Fidom uit Raalte de moeite om een vervolgvraag in te sturen: ‘Als al dat zand met de gletsjers is meegekomen, hoe zit het dan met het dekzand? Dat is toch duizenden jaren geleden vanaf de Noordzee hierheen gewaaid?’
Wat is dekzand
Tienduizenden jaren geleden was Drenthe, een grote kale vlakte. Het landschap bestond uit uit koude steppen, toendra’s of zelfs poolwoestijn. Er was maar weinig begroeiing en er liepen mammoeten rond. Doordat het landschap kaal was, konden fijne zanddeeltjes van bijvoorbeeld stuwwallen en uit rivierbeddingen worden geblazen, dat vervolgens over grote delen van Nederland als een deken van zand werd afgezet. Het dekzand vormt niet alleen een deken, maar is ook terug te vinden in de vorm van langgerekte dekzandruggen en duinen.
Het lijkt aannemelijk dat zand vanaf de Noordzee, boven Groningen, over Nederland werd geblazen en zo in Drenthe terecht is gekomen. Dit werd ook lange tijd gedacht, want de Noordzee lag in die tijd nog droog. Dit zand zou dan in Drenthe als dekzand afgezet zijn over de keileemlaag en in de stroomdalen.
Oud zand en jong zand
Het lijkt er dus op dat Richard Fidom een punt heeft als hij zegt dat een groot deel van het zand tussen onze tenen niet uit Scandinavië komt, maar van wat nu de Noordzee is. Maar als we verder spitten in de zandbak, komt er meer onderzoek naar boven. Om dit te begrijpen moeten we eerst kijken naar de verschillende soorten dekzand.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen ouder en jonger dekzand. Het oudere dekzand dateert van tijdens de ijstijd, en je kan duidelijk laagjes zien waarin stukjes met veel leem worden afgewisseld met stukjes met weinig leem. De afwisseling van leemrijke laagjes met goed gesorteerde zandlaagjes wordt toegeschreven aan de invloed van sneeuw. Een gedeelte van het fijne zand, wat we ook wel het Peelozand noemen, kan met sneeuwvlokken zijn verplaatst. Het oude dekzand wordt het meest aangetroffen in de ondergrond van hoge dekzand-ruggen.
Het jongere dekzand zien we in Drenthe het meest, en daarin zien we veel minder of helemaal geen laagjes. Er wordt gedacht dat dit zand meerdere keren is verplaatst, of verwaaid eigenlijk. Er is lang gedacht dat dit jongere zand hierheen gewaaid is vanaf het drooggevallen bekken van de Noordzee.
Noordzee zand of lokaal zand?
Uit mineraalonderzoek blijkt echter dat zowel het oudere als het jongere dekzand van lokale oorsprong zijn. Van het oude zand wisten we dat al, want Peelozand is een goed voorbeeld van het zand dat met de gletsjers hierheen is verhuisd in de ijstijd.
Wat betreft het jongere dekzand is dit nieuw: de mineralen in het zand blijken dus niet overeen te komen met die in het zand van de Noordzeebodem, maar juist van andere plekken in Drenthe. Het is dus wel verwaaid, maar niet vanaf de Noordzee.
Op welk zand loop ik nu?
De Drentse zandgronden bestaan dus toch uit verpulverde rotsen uit Scandinavië. Dat wil niet zeggen dat we met onze blote voeten op de oorspronkelijk leemrijke gronden lopen zoals die er in de ijstijd lagen. Een fractie van deze bodems is verstoven en heeft een ‘nieuwe’ dekzandlaag gevormd uit ‘oud’ materiaal.
Dit dekzand bedekt nu grote delen van het oorspronkelijke, niet verplaatste materiaal. Vaak is deze laag dekzand wel twee meter dik. Hier en daar komt keileem en het ‘oude’ zand aan het oppervlak, maar dat is eerder uitzondering dan regel.
Zoek het uit!
Vraag jij je ook wel eens af hoe iets zit, waar iets vandaan komt of waarom iets op een bepaalde manier gaat? Stuur je vraag in naar Zoek het uit!
Dit is een artikel van
